ایران زمین

بررسی جزایر ایرانی خلیج فارس

 

مقدمه

 

خلیج فارس بجز جزیره‌ی فارور و فارور کوچک، که در دفتر اول بررسی نسبتأ کاملی روی آنها انجام شد، شامل جزایر بسیار دیگری نیز می باشد که برخی از آنها متعلق به ایران و برخی دیگر متعلق به کشورهای حاشیه‌ی خلیج فارس می باشند.

در ادامه به بررسی سه جزیره‌ی دیگر از این جزایر ایرانی خواهیم پرداخت:

 

1- جزیره‌ی فارورگان(فارور کوچک)

 

1-1- موقعیت جغرافیایی، حدود، وسعت

 

جزیره‌ی فارورگان با وسعتی حدود 1 کیلومتر مربع در 15 کیلومتری جنوب غربی جزیره‌ی فارور و 37 کیلومتری کرانه های جنوبی ایران‌، یعنی جنوب رأس نخیلو، مقابل کرانه‌ی بستانه میان جزایر فارور و سیری(سری) و جنوب غربی بندر لنگه بین´6 -°26 تا´8 -°26 عرض شمالی و ´26-°54 تا´27 - °54 طول شرقی نسبت به نصف النهار گرینویچ واقع است.

فاصله‌ی دریایی جزیره‌ی فارورگان تا بندر عباس 277، تا بندر لنگه67، تا شهر ابوموسی 66 و تا جزیره‌ی کیش 5/72 کیلومتر است.

بلندترین نقطه‌ی آن 37 متر از سطح دریای آزاد ارتفاع دارد و  بزرگترین قطرآن حدود 4/1 کیلو متر است.  

 

2-1- ویژگیهای طبیعی

 

جزیره‌ی فارورگان، جزیره‌ای کوهستانی می باشد. در کناره‌ی شرقی جزیره، تپه‌ی تیره رنگی بشکل زین وجود دارد. ناحیه‌ی سنگلاخی و زیر آبی که قسمتی از آن بالاتر از سطح آب قرار دارد، تا حدود 2 کیلومتری شمال- شمال غربی جزیره گسترش یافته است.

این جزیره در محدوده‌ی یکی از فعالترین کمربندهای زلزله خیز جهان قرار گرفته است.

ژرفای آب در اطراف جزیره زیاد و رنگ آب کدر و تیره است. کف دریا سنگی یا شنی است که برای لنگر انداختن مناسب نیست. شدت جزر و مد در پیرامون جزیره نسبتأ زیاد است.   

آب و هوای این جزیره از لحاظ اقلیمی جزو مناطق گرم و مرطوب است و میزان رطوبت هوا نسبتأ بالاست. درجه‌ی حرارت هوا در تابستان بین 24 تا 43 و در زمستان بین 9 تا 23 درجه‌ی سانتیگراد در تغییر است و در سال بیش از 3000 ساعت آفتابی دارد. متوسط فشار هوا حدود 1010 میلی بار و متوسط نم نسبی سالانه 76- 75  در صد است. در طول ماههای تابستان، متوسط نم نسبی به حداکثر 83- 81 در صد می رسد.

نزول بارش کم و توزیع فصلی آن نا متناسب است که حدود 75 در صد آن در ماههای سرد سال می‌بارد که بدلیل تأثیر آب و هوای مدیترانه‌ای در فصل سرما بر این جزیره است.

 

3-1- پوشش گیاهی و جانوری

 

این جزیره بدلیل نزدیکی زیاد به جزیره‌ی فارور بزرگ علاوه بر شباهت آب و هوایی زیاد از نظر پوشش گیاهی و جانوری نیز دقیقأ شبیه جزیره‌ی فارور بزرگ می باشد.

 

4-1- نام و سابقه‌ی تاریخی

 

پژوهشگران و نویسندگان ایرانی و خارجی تا کنون از این جزیره به نامهای فارور کوچک، فرور کوچک، نابیو فارور، نابیو فرور، بنی فرور و... یاد کرده اند. اخیرأ به دستور مقام معظم رهبری، از بنی فارور به فارورگان تغییر یافته است.

در زمان تسلط پرتغالیها در دریای پارس جزیره‌ی فارورگان نیز یکی از جزایر تابع حکومت آنان بوده است.

در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار، این جزیره جزو ایالت فارس بوده است.

 

5-1- تقسیمات کشوری و جزیره‌ی فارورگان

 

جزیره‌ی فارورگان در سال 1330ش. جزو دهستان مزروقی بخش لنگه‌ی شهرستان لار بود. در دیماه 1333ش. بخش شبیکوه در شهرستان بندر لنگه به مرکزیت بندر چارک تأسیس شد که فارورگان یکی از جزایر تابع این بخش بشمار می رفت. در سال 1355ش. این جزیره تابع بخش کیش شهرستان کیش بوده است و در سال 1365ش. تابع بخش تنب شهرستان ابوموسی بوده است.

 

6-1-  اقتصاد

 

جزیره‌ی فارورگان در گذشته غیر مسکون بوده و آمد و رفت کشتیها به آنجا بندرت صورت می گیرد و اکنون محل لانه‌ی پرندگان دریایی است. بدلیل نداشتن آب شیرین، فاقد هر نوع فعالیت در امر کشاورزی است و ساکنان جزایر و بنادر مجاور در پیرامون آن، به صید مروارید و ماهی فعالیت داشتند.

در ادامه‌ی روند عمران و آبادانی جزایر ایران در دریای پارس و انتخاب جزیره‌ی کیش به عنوان نخستین مرکز تجاری، عمران و آبادانی، جزایر هندرابی، فارور و فارورگان به مؤوسسه‌ی توسعه و عمران هندرابی متعلق به سازمان عمران کیش واگذار شده است.

 

2- جزیره‌ی هنگام

 

موقعیت جغرافیایی جزیره‌ی هنگام عبارت است از ´40و°26 شمالی و 30 و°52 شرقی. این جزیره که یکی از جزیره های واقع در دهانه‌ی تنگه‌ی هرمز است، در مدخل خلیج دیرستان و در ضلع جنوبی قشم واقع استو از نظر تقسیمات کشوری تابع شهرستان قشم از استان هرمزگان می باشد.        

این جزیره در فاصله‌ی 4/1 مایلی (1389متری) جنوب شرقی جزیره‌ی قشم واقع شده  و 10 کیلو متر طول و 6 کیلومتر عرض دارد. فاصله‌ی این جزیره با بندر عباس 80 کیلومتر و با جزیره‌ی لارک 81 کیلومتر است. دو آبادی مهم این جزیره هنگام نو و هنگام کهنه می باشند و آبادیهای دیگر آن عبارتند از مخابی، ذی، بوشه و قیل.

هنگام کهنه بعد از روستای قیل در قسمت جنوب شرقی جزیره قرارگرفته است و فاصله‌ی آن با روستای قیل حدود 5 کیلومتر می باشد. شغل اصلی اهالی این روستا مانند روستاهای دیگر جزیره ماهیگیری و صید کوسه می باشد که روغن آن را به فروش می رسانند. بدلیل موقعیت ویژه‌ی هنگام نو، انگلیسیها یک اسکله بطول90 متر و عمق3 متر در آن بنا کرده‌اند.

ساحل این روستا شنی است و برای پهلو گرفتن قایقها و موتور لنجها مناسب می باشد.

قیل روستای کوچکی در غرب جزیره است که در زمین گودی قرار گرفته و آب باران بسیاری را در خود جمع کرده است. این روستا به جهت داشتن آب، سرسبزتر از از سایر نقاط جزیره‌ی هنگام است.

 

3- جزیره‌ی هرمز

 

این جزیره‌ی بیضی شکل در دهانه‌ی خلیج فارس به فاصله‌ی 18 کیلومتری از ساحل بندرعباس واقع شده و مساحت آن روی هم رفته 8 کیلومتر مربع است. معدن خاک سرخ و نمک بلورین آن نظیر ندارد و از این حیث از زرخیزترین نقاط جها نمحسوب میشود. مرحوم دهخدا درباره‌ی این جزیره چنین می نگارد :

جزیره‌ی هرمز تقریباٌ در شمال جزیره‌ی لارک واقع شده و شکل آن گرد و محیط آن قریب به 6 کیلومتر است که تپه هایی به ارتفاع 230 متر دارد و در شمال و مشرق آن جلگه ای به عرض 5/1 کیلومتر واقع شده است. کوههای آن آتشفشان و یا نمکی است. آبادی آن بر روی خرابه های قدیمی هرمز بنا شده و...

اهمیت این جزیره از حیث موقعیت به حدی است که تنگه‌ی هرمز به نام آن مرسوم شده است و جا دارد بزرگترین پایگاه دریایی ایران در خلیج فارس بوده باشدزیرا هرمز نه تنها میتواند بر خلیج فارس فرمانروایی کند بلکه میتواند دریای عمان و بخشی از اقیانوس هند تا کناره های هندوستان را زیر نفوذ خویش قرار دهد. با نگاهی به گذشته‌ی این جزیره اهمیت نظامی و بازرگانی آن روشن می شود.

این جزیره در ادوار مختلف تاریخ مورد تهاجم استعمارگران وقت از جمله پرتغال انگلستان و هلند قرار گرفته است و هنوز در سطح جزیره آثاری از بناهای ساخته شده توسط آنها را میتوان مشاهده کرد.