ایران زمین

تئوری هوور

هوور در سال 1948 تئوری های خود را به مکان یابی های صنعتی – با فرض رقابت کامل بین تولید کنندگان و فروشندگان و تحرک کامل عوامل تولید- معطوف کرد. تئوری هوور در مقایسه با تئوری وبر، هزینه ها را با روش واقع گرایانه تری به هزینه های حمل و نقل و هزینه های تولید (که هر کدام به اندازه کافی به زیر هزینه ها شکسته شده اند) تقسیم می کند. برای مثال، هزینه های حمل و نقل تنها متاثر از وزن و فاصله نبوده و بر اساس طول و جهت حمل و نقل نیز متغیر خواهند بود.

 

 تئوری های اقتصادی متفاوت مکان یابی در جهت اصل بیشینه کردن درآمد

در این تئوری با فرض ثابت بودن هزینه ها و مستقل بودن این متغیر از مکان جغرافیایی صنایع – مشابه حالت کمینه کردن هزینه – اکسترمم موضعی از سود بهینه ارائه می شود. در این مدل، ساختار درآمد نسبت به موقعیت جغرافیایی متغیر در نظر گرفته شده و از مکانی به مکان دیگر تغییر می کند. در متد هزینه کمینه، به عامل درآمد (تقاضا) و محصول تولید شده، توجه نمی شود و فزض می شود که شرکتها می توانند در هر مکان دلخواه، تولیدات خود را به فروش برسانند.در صورتی که خصوصیات بازار فروش نسبت به مکان متغیر است. خریداران در سطح وسیعی از کشور پراکنده اند و تراکم متقاضیان از محلی به محل دیگر تفاوت دارد. در هر ناحیه خصوصیات منحنی تقاضا و میزان درآمد حاصل شده زا فروش محصول متفاوت است و درآمد بدست آمده به خصوصیات جمعیت، تمایلات مردم، درآمد آن ها و الگوی مصرف بستگی دارد.

توجه به امر تقاضا را باید در تئوری لوش جستجو نمود. لوش در سال 1940 تئوری عمومی خود را با توجه به تقاضا مطرح کرد. هر چند هوور در تئوری خود به گونه ای به عاما تقاضا توجه کرده است، ولی اثر حجم تقاضا بر مکان یابی از دید وی مخفی مانده است.

 

تئوری های اقتصادی متفاوت مکان یابی در جهت بیشینه کردن سود

بیان گردید که ساختار سود به گونه ای است که الزاما بیشینه کردن درآمد یا کمینه کردن هزینه به معنی تحصیل بیشترین سود نخواهد بود. شکل منحنی هزینه کل در ترکیب با منحنی درآمد کل، به گونه ای است که جز در موارد خاص، نقطه حداقل هزینه کل منطبق با نقطه حداکثر درآمد نیست. لذا نقطه بهینه آرمانی یک حالت بینابینی دو نقطه اکسترمم موضعی خواهد بود.

در دنیای مدرن امروزی و با تعدد و پیچیده تر شدن عوامل موثر بر صنعت، اقتصاد، محیط زیست و ... دیگر نمی توان برای انتخاب یک منطقه با کاربری صنعتی، بیشینه کردن سود را (آن هم تنها با در نظر گرفتن پارامترهایی چون هزینه های مربوط به حمل و نقل) مد نظر قرار داد. انتخاب محل مناسب برای استقرار مرکز مالی، با معیارها و شاخص های ناسازگار متعددی در ارتباط است و میزان تاثیر این شاخص ها نیز متفاوت است. لذا در پروژه حاضر با یک مساله تصمیم گیری چند معیاره مواجه هستیم. به این منظور در ادامه به معرفی روش های متعدد تصمیم گیری چند معیاره پرداخته خواهد شد.

 

 

روش های ریاضی مختلف تصمیم گیری با معیارهای چندگانه

مدلهای بهینه سازی از دوران نهضت صنعتی در جهان و به خصوص از زمان جنگ جهانی دوم، همواره مورد توجه ریاضیدانان و دست اندرکاران صنعت بوده است. همان طوری که در تئوری های مطرح شده در فوق مشاهده شده است، تاکید اصلی مدل های کلاسیک بهینه سازی، داشتن یک معیار سنجش (یا یک تابع هدف) با مجموعه ای از محدودیت ها می باشد. به طور کلی، این مدلها را می توان بصورت ذیل فرمول بندی کرد:

Min (max) :  f( x) ;  f : E n ? E1

 

 

S.t: g(x)   ?

              ³

              =

 

 

مدل مذکور می تواند در مجموع به صورت خطی، غیر خطی یا مخلوط باشد. اما در بسیاری از مسائل واقعی، به طور همزمان چندین معیار[1] ناسازگار وجود دارند و بر این اساس مدل هایی که فقط یک معیار را مورد توجه قرار می دهند، کارایی چندانی نخواهند داشت. لذا، توجه محققین در دهه های اخیر معطوف به مدلهای چند معیاره (MCDM) [2] برای تصمیم گیریهای پیچیده گردیده است. در این تصمیم گیریها، به جای استفاده از یک معیار سنجش بهینگی، ممکن است از چندین معیار سنجش استفاده شود.

این مدلهای تصمیم گیری به دو دسته عمده تقسیم می شوند: مدلهای چند هدفه (MODM[3]) و مدلهای چند شاخصه ([4]MADM). در ادامه به طور مختصر ویژگیهای مدلهای چند هدفه ذکر شده و سپس مدلهای چند شاخصه که انطباق بیشتری با مساله مکان یابی دارند، به تفصیل مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

 

تصمیم گیریهای چند هدفه (MODM)

از مدلهای چند هدفه معمولا به منظور طراحی و از مدلهای چند شاخصه به منظور انتخاب گزینه برتر استفاده می شود. لازم به ذکر است که در مدلهای چند هدفه، گزینه ها از قبل مشخص نیستند ولی در عوض مجموعه ای از توابع هدف برای بهینه شدن، تحت مجموعه ای از محدودیت ها وجود دارند. در مقابل، در مدلهای چند شاخصه، تعداد کمی گزینه از پیش تعیین شده وجود دارند. این گزینه ها با توجه به شاخصهای مطرح در مساله، با هم مقایسه می شوند و گزینه برتر انتخاب می شود.

مدل چند هدفه را می توان به صورت زیر فرموله نمود:

 

 

این مدل مشهور به VMP[5] بوده و طراحی نقطه بهینه برای آن از یک مجموعه غیر تهی صورت پذیر خواهد بود.

 

تصمیم گیری های چند شاخصه (MADM)

با توجه به ماهیت مساله مکان یابی، معیارها و شاخصهای کیفی فراوانی وجود دارند که بوسیله روابط ریاضی قابل بیان نیستند و استفاده از روشهای چند شاخصه، ما را قادر به تحلیل ساده تر این شاخصها خواهد کرد. بر این اساس، در ادامه به معرفی روشها و الگوریتمهای معتبر و شناخته شده برای حل مسائل چند شاخصه پرداخته خواهد شد.